ALERTAS SOBRE LA SEGURIDAD DE MEDICAMENTOS
NOTA INFORMATIVANEFROPAT�A IRREVERSIBLE POR UTILIZACI�N DE ESPECIES VEGETALES DE Aristolochia spp.
En Espa�a no existe ninguna especialidad farmac�utica que contenga en su composici�n la especie vegetal del g�nero Aristolochia. La Agencia Espa�ola del Medicamento ha considerado de inter�s sanitario publicar la siguiente nota informativa.
Desde el principio de los a�os 90, se ha reiterado la notificaci�n de episodios de alteraciones renales, en muchos casos irreversibles, como carcinomas uroteliales y fibrosis renales intersticiales, en personas que utilizaron preparados que conten�an especies vegetales del g�nero Aristolochia spp. En unas ocasiones en mezclas con otras plantas y con f�rmacos en terapias adelgazantes, y en otras ocasiones para eczemas o dolores abdominales inespec�ficos.
En algunos casos la ingesti�n fue accidental, como sucedi� en B�lgica entre los a�os 1990 y 1992 1, ya que se ingiri� por error la planta Aristolochia fangji en lugar de Stephania tetrandra, en asociaciones de f�rmacos adelgazantes. En otras ocasiones se utilizaron especies vegetales de Aristolochia manshuriensis en lugar de Clematis armandii, C. montana o Akebia quinata, ya que estas cuatro especies vegetales reciben la misma denominaci�n china de Mu Tong. Se han publicado casos similares en Francia2, Jap�n3,4, Reino Unido 5 y Taiwan 6. Por otra parte, estas cuatro especies son similares en que contienen �cido aristol�quico. Adicionalmente, en otro episodio, se utilizaron especies aut�ctonas de aristoloquia, como en un caso publicado7 de fibrosis renal intersticial r�pidamente progresiva, sucedido en Catalu�a con la especie Aristolochia pistolochia L.
Los cuadrod de nefropat�a y enfermedad renal terminal asociados con el uso de estas especies vegetales que contienen �cidos aristol�quicos, han requerido en algunos casos la implantaci�n de di�lisis o t.phplante renal. Las biopsias de algunos de estos pacientes mostraban una p�rdida masiva de t�bulos corticales con fibrosis intersticial, cuadro caracter�stico de nefropat�a que se ha denominado, a veces en la literatura, como "nefropat�a por plantas chinas" ("Chinese herbs nephropathy").
La dosis acumulada de aristoloquia fue un factor de riesgo significativo para el carcinoma urotelial, ya que dosis totales de m�s de 200 g de planta se asociaban con un riesgo mayor de carcinoma utotelial. Los �cidos aristol�quicos son un conjunto de derivados nitrofenantr�nicos conocidos por su potente acci�n carcinog�nica en ratas, y por sus propiedades mutag�nicas en modelos bactarianos y con mam�feros. As� mismo, se han detectado aductos (complejos) con ADN, formados por metabolitos de �cido aristol�quico (aristolactamas) en muestras de ri�ones de pacientes en los que se han realizado t.phplantes renales.
La familia de las Aristoloqui�ceas comprende m�s de 400 especies de plantas herb�ceas o le�osas. Su distribuci�n es amplia, como su utilizaci�n en forma de remedios tradicionales, recibiendo nombres comunes en China, Jap�n, en medicina Ayurv�dica (India), pero tambi�n son plantas aut�ctonas en Europa. As�, las 5 especies medicinales citadas en el libro de Pio Font Quer 8 se distribuyen por toda Espa�a de forma irregular, principalmente en la zona catalana, lugar en donde sucedi� el caso notificado en Espa�a.
Con motivo de lo descrito anteriormente y en virtud de la Orden de 3 de octubre de 1973, y del art�culo 42 de la Ley del Medicamento, debe tomarse como medida la de impedir la venta, suministro e importaci�n de:
a) todas las especies, o sus derivados gal�nicos, del g�nero Aristolochia (ver Anexo 1).
b) las especies vegetales siguientes, o sus derivados gal�nicos, que pueden contener �cidos aristol�quicos o ser confundidas con especies de Aristolochia (ver Anexo 2).
Akebia spp.
Asarun spp.
Bragantia spp.
Clematis spp.
Cocculus spp.
Diploclisia spp.
Menispermum spp.
Saussurea lappa
Sinomenium acutum
Stephania spp.
Vladimiria souliei
c) as� como de cualquier preparado manufacturado (ver Anexo 3) en el que se indique en su etiquetado que contiene plantas medicinales con los nombres comunes 9 "Mu Tong" , "Fangji" o "Fang Ji", o una planta de las especies vegetales descritas en los apartados a) y b) anteriores.
Referencias:
1.- Nortier JL et all. Urothelial carcinoma associated with the use of a Chinese herb (Aristolochia fangchi). N Engl J Med 2000; 342: 1686-92.
2.- Pourrat J et al. Nephropatie associ� � des herbs chinoises: 2 cas. Presse Med 1994; 23: 1669-70.
3.- Tanaka A et al. Chinese herbs nephropathy in the Kansai area: a warning report. Jpn J Nephrol 1997; 39:438-40.
4.- Tanaka A et al. Traditional remedy-induced Chinese herbs nephropathy showing rapid deterioration of renal function. Jpn J Nephrol 1997; 39: 794-7.
5.- Lord GM et al. Nephropathy caused by Chinese herbs in the UK. Lancet 1999;354: 481-2.
6.- Yang CS et al. Rapidly progressive fibrosing interstitial nephritis associated with Chinese herbal drugs. Am J Kidney Dis 2000; 35: 313-8
7.- Pe�a JM et al. Rapidly progressive interstitial renal fibrosis due to a chronic intake of a herb (Aristolochia pistolochia) infusion. Nephrol Dial Transplant 1996; 11: 1359-60.
8.- Font Quer P. Plantas Medicinales. El Diosc�rides renovado. Familia 43�. Aristoloqui�ceas. Madrid: Labor, 1976, p�ginas 193-7.
9.- Chang Huang K. The Pharmacology of Chines Herbs. London: CRC Press, 1993.
Para m�s informaci�n, contactar:
Divisi�n de Farmacoepidemiolog�a y Farmacovigilancia
Telf.: 91 596 7711
e-mail: [email protected]
Internet: http://www.msc.es/agemed
EL SUBDIRECTOR GENERAL
DE SEGURIDAD DE MEDICAMENTOS
Fdo.: Ram�n Palop Baixauli
7/7/2000
Nombres bot�nicos | Nombres comunes |
Aristolochia spp. | Castellano: Aristoloquia. Chino: Guan mu tong, Guang mu tong |
Aristolochia acuminata Lam. Syn. Aristolochia tagala Champ. |
|
Aristolochia argentina Griseb. | |
Aristolochia baetica
Linn. Syn. Aristolochia bracteolata Lam. |
Castellano: Aristoloquia b�tica, Candiles, Candilillos, Candilejos |
Aristolochia bracteata Retz. | Ukulwe |
Aristolochia chilensis Bridges in Lindl. | |
Aristolochia cinnabarina CY Cheng & JL Wu. | |
Aristolochia clematitis L. | Castellano: Clemat�tide |
Aristolochia contorta Bunge | Chino: Ma dou ling, Tian xian teng |
Aristolochia cymbifera Mart. & Zucc. | |
Aristolochia debilis Siebold
& Zucc. Syn. Aristolochia longa Thunb. |
Chino: Ma dou ling, Tian xian teng, Qing mu xiang. Japon�s: Sei-mokkou. Castellano: Aristoloquia larga, Aristoloquia macho, calabacilla (en la Puebla de Don Fadrique), Calabachola, Melonera, Candilicos, Orejillas del diablo, Viborera. Catal�n: Aristol�quia llarga, Carbass�. |
Aristolochia elegans Mast. Syn. Aristolochia hassleriana Chodat |
|
Aristolochia esperanzae Kuntze | |
Aristolochia fangchi YC Wu ex LD Chow & SM Hwang | Chino: Guang fang ji, Fang ji, Fang chi. Japon�s: Mokuboi, Kou-boui. Coreano: Kwangbanggi. |
Aristolochia fimbriata Cham. | |
Aristolochia indica L. | |
Aristolochia kaempferi Willd. Syn.
Aristolochia chrysops (Stapf) EH Wilson ex Rehder |
|
Aristolochia kwangsiensis Chun
& FC How Syn. Aristolochia austroszechuanica CB Chien & CY Cheng |
|
Aristolochia macrophylla Lam. Syn. Aristolochia sipho LHer. |
|
Aristolochia manschuriensis
Kom. Syn. Hocquartia manshuriensis (Kom.) Nakai |
Chino: Guang mu tong. Japon�s: Kan-Mokutsu, Mokuboi. Coreano: Kwangbanggi |
Aristolochia maurorum L. | |
Aristolochia maxima Jacp. Syn.
Aristolochia maxima var. angustifolia Ducharte in DC. |
|
Aristolochia mollisima Hance | |
Aristolochia pistolochia L. | Castellano: Pistoloquia, Aristoloquia tenue. Catal�n: Pistol�quia, Herba felera, Herba de la marfuga, Herba de la carbasseta, Melonera. |
Aristolochia rigida Duch. | |
Aristolochia rotunda L. | Castellano: Aristoloquia redonda, Aristoloquia hembra. Catal�n: Aristol�quia rodona, Herba de la gauda, Caputxes, Carbassa, Carbassina pudent. |
Aristolochia serpentaria L. Syn Aristolochia serpentaria var. hastata (Nutt.) Duch. |
Serpentaria |
Aristolochia watsoni Wooton
& Standley o Aristolochia watsonii Wooton & Standley Syn. Aristolochia porphyrophylla Pfeifer |
|
Aristolochia westlandi Hemsl.
o Aristolochia westlandii Hemsl. |
|
Aristolochia zollingeriana Miq. Syn.
Aristolochia kankauensis Sasaki |
Anexo 2: Especies vegetales que contienen o pueden contener �cidos aristol�quicos.
Nombres bot�nicos | Nombres comunes |
Akebia spp. | Chino: Akebia, Mu tong, Ku mu tong, Zi mutong, Bai mu tong. Japon�s: Mokutsu. Coreano: Moktong |
Akebia quinata (Houtt.)
Decne. Syn. Rajania quinata Houtt. |
Chino: Mu tong, Yu zhi zi. Japon�s: Mokutsu |
Akebia trifoliata (Thunb.) Koidz. | Chino: Mu tong, Yu zhi zi. |
Asarum canadense L. Syn.
Asarum acuminatum (Ashe) EP Bicknell |
|
Asarum forbesii Maxim. | Japon�s: Batei-saishin |
Asarum heterotropoides F
Schmidt Syn. Asarum heterotropoides F Schmidt |
Chino: Bei xi xin, Xin xin. Japon�s: Keirin-saishin. |
Asarum himalaicum Hook. f. & Thomson ex Klotzsch o Asarum himalaycum Hook. f. & Thomson ex Klotzsch | Japon�s: Tanyou-saishin |
Asarum sieboldii Miq. Syn.
Asarum sieboldii fo. seoulense (Nakai) CY Cheng & CS Yang |
Chino: Xi xin, Hua Xi xin. Japon�s: Usuba-saishin |
Asarum splendens (F Maek.) CY Cheng & CS Yang | Japon�s: Do-saishin |
Bragantia wallichii R. Br. | |
Clematis spp. | Chino: Mufangji. Japon�s: Ireisen. Coreano: Wojoksum |
Clematis armandii
Franch. Syn. Clematis armandii fo. farquhariana (WT Wang) Rehder & EH
Wilson |
Chino: Chuan mu tong, Xiao mu tong |
Clematis chinensis Osbeck. | Chino: Wei ling xian (ra�z) |
Clematis hexapetala Pall. | |
Clematis montana
Buch.-Ham. ex Dc. Syn. Clematis insulari-alpina Hayata |
|
Clematis uncinata
Champ. ex Benth. Syn. Clematis alsomitrifolia Hayata |
|
Cocculus spp. | |
Cocculus carolinus
(L.) DC. Syn. Cebatha carolina Britton |
|
Cocculus diversifolius
DC. Syn. Cocculus magadascariensis Diels |
|
Cocculus hirsutus
(L.) Diels Syn. Cocculus villosus DC. |
|
Cocculus indicus
Royle Syn. Anamirta paniculata Colebr. |
|
Cocculus laurifolius DC. Syn. Cinnamomum esquirolii H L�v. |
|
Cocculus leaebe DC. | |
Cocculus madagascariensis Diels Syn. Cocculus diversifolius DC. |
|
Cocculus orbiculatus DC. Syn. Cissampelos pareira L. |
|
Cocculus orbiculatus
(L.) DC. Syn. Cocculus cuneatus Benth. |
Japon�s: Moku-boui |
Cocculus palmatus (Lam.)DC. | |
Cocculus pendulus
Diels Syn. Cebatha pendula (JR & C Forst.) Kuntze |
|
Cocculus pendulus (Forst. & Forst.) Diels | |
Cocculus palmatus
Hook. Syn. Jateorhiza miersii Oliver |
|
Cocculus thunbergii DC. | |
Diploclisia affinis (Oliv.)
Diels Syn. Diploclisia chinensis Merr. |
|
Diploclisia chinensis Merrill | Chino: Xiangfangchi |
Menispermum dauricum | |
Saussurea lappa (Decne.) Sch. Bip. | Japon�s: Mokkou |
Sinomenium acutum
(Thunb.) Rehder & EH Wilson Syn. Cocculus diversifolius var. cinereus
Diels |
Chino: Xunfengteng, Dafengteng, Daqingmuxinag, Zhuigusan, Da ye qingshener, Mufangji, Hanfangji, Tuteng, Zhuigufeng, Maofangji |
Stephania spp. | |
Stephania tetrandra S Moore | Chino: Fen fang ji, Fang ji, Fang ji (ra�z), Han fang ji. Japon�s: Kanboi, Fun-boui. Coreano: Hangbanggi |
Vladimiria souliei (Franch.) Ling | Chino: Sen-mokkou |
Ba Zheng Wan |
Chun Yang Zheng Ji Wan |
Da Huang Qing Wei Wan |
Dang Gui Si Ni Wan |
Dao Chi Wan |
Dieda Wan |
Fu Ke Fen Quing Wan |
Guan Xin Su He Wan |
Ji Sheng Ju He Wan |
Kat Kit Wan |
Long Dan Xie Gan Wan |
Quell Fire |
Shi Xiang Fan Shen Wan |
Xin Yi Wan |
Revisado 6/julio/2000